Galerie Nathalie Obadia stelt met trots The mummy, the astronaut and other works voor, de tweede solotentoonstelling van Jorge Queiroz in Brussel.

Jorge Queiroz, die in 1966 in Lissabon geboren werd, geldt als een van de belangrijkste kunstenaars van zijn generatie. Deze Portugese schilder en tekenaar, die een solide artistieke opleiding genoten heeft (hij behaalde zijn diploma van Master of Fine Arts aan de School of Arts in New York, 1997-1999, en was artist in residence in het Künstlerhaus Bethanien te Berlijn in 2004), is een dubbeltalent: niet alleen verbindt hij zich met de klassieke beeldtraditie, ook legt hij zich toe op een renouveau van de hedendaagse schilderkunst in de lijn van de grote schilders van de 20e eeuw. Dankzij zijn opleiding in de Verenigde Staten en vervolgens in Duitsland vindt Jorge Queiroz aansluiting bij vertegenwoordigers van zowel de Duitse als de Amerikaanse en Engelse school. Zijn oeuvre, met zijn kenmerkende en gelaagde artistieke universum dat het midden houdt tussen figuratie en abstractie, toont zich verwant aan de werken van gevestigde kunstenaars als Markus Lüpertz, Per Kirkeby en Albert Oehlen, en Georgia O’Keeffe en Peter Doig die samen met David Hockney de lof zingen van het moderne en actuele mystieke landschap.

Op The mummy, the astronaut and other works, zijn nieuwe tentoonstelling, presenteert Jorge Queiroz een twintigtal nieuwe werken. Uit dit ensemble spreekt duidelijk zijn liefde voor het schilderen. De kunstenaar brengt de verf genereus op het doek aan. Met zijn penselen en borstels vult hij elke vierkante centimeter in, zonder er ook maar één leeg te laten. De verf is overal – ze golft als een waterval over het oppervlak, ze klimt over kliffen, duikt in de kloven die gelaten worden door het land en de zee en ze baant zich een weg langs ondergrondse netwerken om terug aan de oppervlakte te komen en op te gaan in binnenmeren. Uit die binnenwateren, die zich uitstrekken als intense kleurvlaktes van olieverf, doemen eilanden op. Jorge Queiroz grijpt ze te baat om leven te doen ontluiken in zijn schilderijen: we zien hier en daar een silhouet steels zijn opwachting maken, enigszins zoals een luchtspiegeling verschijnt aan de horizon. Van die menselijke aanwezigheid gaat iets geruststellends uit. Ze toont dat de natuur die hier geschilderd is, niet vijandig is. De natuur mag dan wel woelig en bij tijden zelfs getormenteerd zijn, ze stelt zich niettemin open voor de ontluiking van het leven, of ze nu natuurlijk is dan wel ontsproten aan de verbeelding.

Men kan de schilderkunst van Jorge Queiroz op verschillende manieren en via verschillende wegen benaderen, bijvoorbeeld vanuit een esthetisch of spiritueel oogpunt, zoals men dat doet bij de middeleeuwse schilderijen van Rogier van der Weyden en Jheronimus Bosch van wie de meesterwerken de Iberische kunst hebben beïnvloed sinds hun aankomst op het schiereiland in de 16e eeuw. Net als de religieuze schilderijen van deze oude meesters eisen Jorge Queiroz’ werken van de kant van de toeschouwer dat hij zijn tijd neemt om ze te bekijken. De aandacht die zijn werk vraagt laat de kijker niet alleen toe om de labyrintische wegen te doorgronden en te kronkelen tussen de verfmaterie, de oppervlakken en de kleuren, maar ook om op subtiele wijze de overstap te maken van het aardse naar het bovennatuurlijke, en van het tijdelijke naar het spirituele, alleen maar door een beroep te doen op zijn blik en de neiging om te dromen. De exploratie van de schilderkunst en de mysteries die zij in zich draagt, neemt dus een lange tijd in beslag. Deze tijdsdimensie die de schilderkunst van de kunstenaar kenmerkt, wekt bij de toeschouwer een meditatieve staat op die verwant is aan deze die men voelt wanneer men voor de schilderijen van Eugène Leroy staat – een kunstenaar die nog vóór Jorge Queiroz erin geslaagd is om in de pasteuze verfmaterie de mysteries van zijn ziel tot uiting te brengen.

De landschappen van Jorge Queiroz bezitten een heel eigen topografie die ongetwijfeld meer aanleunt bij de droom dan de werkelijkheid. Deze imaginaire landschappen opmeten, zich erin verliezen of proberen om er dierlijke, plantaardige of mineralen vormen in te herkennen veronderstelt een actief kijken van de toeschouwer – iets wat door de kunstenaar zelf in de hand wordt gewerkt: “Elk schilderij bevat een veelheid aan scènes die zich op één tijdstip of één plaats afspelen. De moeilijkheid is de link te vinden die hen organiseert, die samenhang verleent aan al deze heterogene elementen. Het is daarom dat al wie mijn werk bekijkt, bereid moet zijn om dat op een actieve manier te doen.” De kijker wordt hiertoe uitgenodigd door de tentoonstelling, omdat Jorge Queiroz ze heeft opgevat als “een dynamische scène” waar “elk werk leeft en relaties aangaat met andere werken”. Dit verhalende kader tussen de werken komt voort uit een constructie die ook voor de schilder zelf een raadsel blijft – hij geeft toe geen welbepaald doel te willen bereiken wanneer hij schildert, maar eerder te willen “ingaan op een voorgevoel” of “gehoor geven aan een appèl”.

We kunnen ons gemakkelijk voorstellen dat Odilon Redon indertijd vanuit een soortgelijke gedachte vertrok telkens wanneer hij aan zijn werken begon. Net zoals de werken van deze 19e-eeuwse kunstenaar zijn de schilderijen van Jorge Queiroz gekleurd door een geheimzinnige poëzie die naar het melancholische neigt. Ook geven zijn werken blijk van dezelfde chromatische stoutmoedigheid die getuigen van een dionysische benadering van de schilderkunst. De roes en het irrationele beantwoorden perfect aan de overvloed van details en aan de fantastische dimensie die beide het universum van Jorge Queiroz kenmerken. Deze dionysische benadering kan evenwel niet volledig tot stand komen zonder een zoektocht naar evenwicht tussen de vormelijke en spirituele elementen die er deel van uitmaken. Op grond van zijn filosofische betoog in De geboorte van de tragedie (1872) zou Friedrich Nietzsche dit streven naar orde en stabiliteit in het werk van Jorge Queiroz gelijkgesteld hebben met het apollinische deel. Net als de Griekse tragedieschrijvers van weleer situeert de Portugese schilder zijn artistieke zoektocht tussen twee tegenovergestelde aantrekkingspolen – het evenwicht en de chaos.